Προσαρμοσμένος ή δυσπροσάρμοστος ως προς τι;

Από το βιβλίο:
(Ved Varma,”Τα δύσκολα παιδιά”,1997, Ελληνικά γράμματα, Αθήνα)  

"...Σύμφωνα με τις συμβατικές απόψεις στην ψυχολογία , υπάρχει ένας κεντρικός, τυπικός πυρήνας από τον οποίο είναι πιθανόν να παρουσιαστούν μια σειρά αποκλίσεων . Ο πυρήνας αυτός περιλαμβάνει συμπεριφορές τις οποίες μια κυρίαρχη ομάδα (πχ η κοινωνία) αναμένει να εκδηλωθούν, και που αποτελούν το “επιθυμητό” τρόπο δράσης . Οι αποκλίσεις περιλαμβάνουν συμπεριφορές οι οποίες βρίσκονται έξω από αυτό το αναμενόμενο, επιθυμητό μοντέλο. Η συμπεριφορά που εμπίπτει στις ΔΣΣ ή στη δυσπροσαρμοστία βρίσκεται στο λιγότερο επιθυμητό τμήμα της αποκλίνουσας κλίμακας

Επομένως στο μοντέλο αυτό υπάρχει η σιωπηρή παραδοχή ότι μια ομάδα ανθρώπων (κοινωνία, σχολείο, οικογένεια) κρίνει μιαν άλλη σύμφωνα με το δικό της ήθος. Η θεμελιώδης αρχή του ιστορικού της δυσπροσαρμοστίας είναι η εξέλιξη των κανόνων και η αντίστοιχη εμφάνιση μιας κοινωνικής ομάδας. Το ιστορικό αυτό περιλαμβάνει ποικίλα ζητήματα: τα (μεταβαλλόμενα) πρότυπα και αποκλίσεις, την (επιθυμητή) κοινωνική αλλαγή και τα (θεμιτά) μέσα που την επιφέρουν, την αποτελεσματικότητα και τον περιορισμό των κρατικών υπηρεσιών στις οποίες αναθέτει η κοινωνία το καθήκον να επιτύχουν και να διατηρήσουν τετοιες κοινωνικές αλλαγές , την εξέλιξη και καταστολή της αντίδρασης (μαχητές της ελευθερίας και τρομοκράτες).

Η επιβολή κανόνων γεννά συντηρητικούς και επαναστάτες. Πολύ γρήγορα στη μελέτη των δυσπροσάρμοστων παιδιών αποκτούμε επίγνωση δύο φαινομένων που αντανακλούν τις συνέπειες των κανόνων: την πόλωση και τη δημιουργία εξιλαστήριων θυμάτων.

1ο παράδειγμα:

Οι γονείς του Τομ είχαν ένα πεντακάθαρο σπίτι, όπου, όπως είπε και στο φίλο του, τον Τζιμ,( με έκδηλη υπερηφάνεια) ακόμη και το πάτωμα της τουαλέτας ήταν στρωμένο με χαλί. Οι γονείς του είχαν μεγαλώσει με πολυ σαφείς ιδέες για την καθαριότητα και την υγιεινή. Το να είναι κανείς βρόμικος ήταν ανεπιθυμητο, κακό και αρρωστημένο. Οι άνθρωποι σε εκτιμούσαν εάν ήσουν καθαρός . Δεν ήθελαν να σε ξέρουν εάν ήσουν βρόμικος. Επομένως κατέβαλλες κάθε δυνατή προσπάθεια για να εμφανίσεις ένα καθαρο πρόσωπο στον κόσμο και να κρύψεις την άλλη πλευρά του εαυτού σου, που είχε να κάνει με το σεξ, τις σωματικές εκκρίσεις , σα να μη υπήρχαν. Δεν τις ανέφερες ποτέ. Αυτές τις ιδέες που και οι δυο ο γονεις ενστερνιζόταν, ήταν που τους είχαν φέρει κοντά και τους είχαν συνδέσει στενά: αυτές και οι δουλειές τους ως δικαστικών υπαλλήλων.

Οι απόψεις και το επάγγελμα των γονέων εξώθησαν τον Τομ να αντιδράσει με τρόπο που οι γονείς του αποκαλούσαν , κατά περίπτωση, “δυσπροσαρμοστία', “ασθένεια”, ή απλά “αναθεματισμένη κακοήθεια”. Οι άμεσες αντιδράσεις του Τομ πήραν δυο μορφές: αφόδευε πάνω του και έκλεβε. Οι λιγότερο άμεσες αντιδράσεις του ήταν η ενοχή και η σύγχυση.

Ήταν ο Τομ προσαρμοσμένος ή δυσπροσάρμοστος; Η απάντηση εξαρτάται από τη θέση από την οποία εξετάζεται η περίπτωση αυτή. Εάν γίνει αποδεκτή η ηθική των γονέων, με τους σαφείς διαχωρισμούς του καθαρού/καλού/υγιούς από το βρόμικο/κακό/άρρωστο, τότε ο γονείς είχαν δίκιο που θεωρούσαν τον Τομ δυσπροσάρμοστο. Επαναστατούσε με τον τρόπο κοινωνικοποίησης που του είχαν επιβάλει, σύμφωνα δηλαδή, με τις κατευθυντήριες γραμμές που αυτοί είχαν χαράξει.

Εάν, από την άλλη μεριά η ηθική των γονέων δε γίνει αποδεκτή, τότε η συμπεριφορά του Τομ πρέπει να γίνει αντιληπτή ως μια πρώιμη προσπάθεια με στόχο μια υγιέστερη προσαρμογή του παιδιού, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους γονείς του.

Ο Τομ μοιάζει με τον αναμορφωτή ο οποίος αντιστέκεται στην αυθαίρετη πόλωση και αρνείται τις διακρίσεις, επιδιώκει να αγκαλιάσει αυτό που μοιάζει με μελανό σημείο στην οικογενειακή εμπειρία και δείχνει ένα καινούριο δρόμο προς τα εμπρός.

2ο παράδειγμα:

“Eάν δεν ήταν αυτή , θα περνούσαμε υπέροχα στις διακοπές μας. Αλλά καταφέρνει πάντα να μας τα χαλάει”. Οι γονείς της Τρέισι έδειχναν να ταιριάζουν απόλυτα ο ένας με τον άλλον. Δεν είχαν μόνο το ίδιο παρουσιαστικό (κοντοί και χοντροί), αλλά έμοιαζαν να σκέπτονται και το ίδιο πράγμα την ίδια στιγμή. Εν πάση περιπτώσει, στις συζητήσεις μεταξύ τους ή με τους άλλους, είχαν τη ίδια γνώμη και μερικές φορές επιβεβαίωναν με τις ίδιες ακριβώς λέξεις αυτό πού μόλις είχε πει ο άλλος. Με τέτοιους τρόπους συμπεριφοράς , περνούσαν τη ζωή τους σαν κάποιο ικανοποιημένο ερμαφρόδιτο, σαν μια συνένωση αδερφών ψυχών. Το μόνο πρόβλημα ήταν η αίσθηση υπνηλίας που σκόρπιζαν γύρω τους. Η Τρέισι πλησίασε τα επτά και αποφάσισε οτι δεν ήθελε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής της σε ύπνωση. Και το χειρότερο για αυτήν ήταν ότι αποφάσισε να ξυπνήσει και τους γονείς της.

Η Τρέισι έθεσε σε αμφισβήτηση το “Κοιμισμένο σύστημα” αρνούμενη να αναισθητοποιηθεί.

“...Εξετάζοντας τέτοιες περιπτώσεις παιδιών με τη ΔΣΣ ή δυσπροσαρμοστία, το πρώτο ερώτημα που πρέπει να θέσουμε είναι:”Προσαρμοσμένος ή δυσπροσάρμοστος ως προς τι;”

Για την Τρέισι και άλλα παιδιά σαν και αυτήν, τούτο σημαίνει όχι μόνο να αναρωτηθούμε γιατί δεν ενσωματώνεται αλλά σε τι ακριβώς την περιμένουμε να ενσωματωθεί. Αυτές οι συμπεριφορές δεν μπορούν να εκτιμηθούν έξω από τον πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνουν. Το ζήτημα αυτό είναι διάσπαρτο από αξιολογικές κρίσεις οι οποίες επηρεάζονται από θρησκευτικούς, πολιτικούς ή οικονομικούς παράγοντες, από πρότυπα ανατροφής παιδιών που περνούν από τη μια γενιά στην άλλη, από στερεότυπα, ψυχολογικές αντιλήψεις/παρανοήσεις-σωστές ή εσφαλμένες κτλ.